Καθώς η νέα οικονομία αυξάνει τις δυνατότητες για ευέλικτη εργασία, εντείνεται σταδιακά ο διάλογος για την υιοθέτηση μειωμένου ωραρίου εργασίας, ως μία win-win συνθήκη που ευνοεί τους εργαζομένους και ταυτόχρονα διατηρεί η αυξάνει τα αποτελέσματα της επιχείρησης.

Η θεσμοθέτηση της οκτάωρης καθημερινής εργασίας χρονολογείται από τις αρχές του 20ου αιώνα, ως αποτέλεσμα διεκδικήσεων του εργατικού και σοσιαλιστικού κινήματος. «Οκτώ ώρες εργασία, οκτώ ώρες ψυχαγωγία, οκτώ ώρες ανάπαυση» ήταν το κεντρικό σύνθημα των διαδηλώσεων στο Σικάγο του 1886. Η 40ωρη εργασιακή εβδομάδα αποσκοπούσε προφανώς στη θέσπιση ενός ανώτατου ορίου ωρών απασχόλησης για την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων -όχι όμως και ενός κατώτατου.

Από τότε, έχουν αλλάξει πολλά. Οι νέες τεχνολογίες και το διαδίκτυο μεταμόρφωσαν δραστικά τον τρόπο με τον οποίο ζούμε και εργαζόμαστε και συνέβαλλαν στη σημαντική αλλαγή της φύσης της εργασίας, η οποία διακρίνεται από πνευματικά και νοητικά καθήκοντα που απαιτούν κριτική σκέψη, επίλυση προβλημάτων και δημιουργικότητα. Σε αυτό το νέο περιβάλλον, όλο και περισσότερες είναι οι φωνές σε διαφορετικούς κλάδους της οικονομίας που υποστηρίζουν ότι εργαζόμενοι και επιχειρήσεις θα μπορούσαν να έχουν τα ίδια και καλύτερα αποτελέσματα, με 6 μόνο ώρες εργασίας την ημέρα. Ο διάσημος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Wharton και συγγραφέας του New York Times best-seller «Originals: How Non-Conformists Move the World», Adam Grant, επισημαίνει ότι όσο πιο σύνθετη και δημιουργική είναι μια εργασία, τόσο λιγότερη σημασία έχει η προσκόλληση σε ένα τυπικό ωράριο για την εκτέλεσή της. Ωστόσο, το οκτάωρο εξακολουθεί να κυριαρχεί. Όχι επειδή έχει νόημα, σύμφωνα με τον A. Grant, αλλά κυρίως επειδή οι ηγέτες -όπως όλοι οι άνθρωποι- τείνουν να αγκιστρώνονται σε πρακτικές του παρελθόντος, ακόμη και αν αυτές δεν ανταποκρίνονται πλέον στις τρέχουσες ανάγκες.

ΑΥΞΗΣΗ ΩΡΑΡΙΟΥ ΔΕΝ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΚΑΙ ΑΥΞΗΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑΣ
Παρά την εξέλιξη της τεχνολογίας, ή ίσως εξαιτίας της, πολλοί εργαζόμενοι ξεπερνούν το οκτάωρο προκειμένου να ανταποκριθούν στο φόρτο εργασίας τους. Ωστόσο, πλήθος ερευνών αποδεικνύουν ότι οι περισσότερες ώρες εργασίας δεν μεταφράζονται σε ενίσχυση της παραγωγικότητας.

Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ που καταγράφει την εργασία σε 35 μέλη του οργανισμού από τον δυτικό κόσμο, η Ελλάδα βρίσκεται στην κορυφή της Ευρώπης, με το μέσο Έλληνα να δουλεύει 2.035 ώρες τον χρόνο. Στον αντίποδα, οι Γερμανοί εργάζονται μόλις 1.363 ώρες ετησίως. Ωστόσο, η Γερμανία έρχεται πρώτη σε παραγωγικότητα, όχι μόνο σε σχέση με την Ελλάδα αλλά και με τις άλλες χώρες.

Στις Η.Π.Α., σύμφωνα με στοιχεία της Gallup, 4 στους 10 εργαζόμενους δουλεύουν πάνω από 50 ώρες την εβδομάδα, ενώ 2 στους 10 ξεπερνούν τις 60 ώρες. Η συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων διαμαρτύρεται ότι δεν αμείβεται για αυτές τις συστηματικές υπερωρίες. Από πρόσφατες έρευνες του Πανεπιστημίου του Stanford προκύπτει ότι αυτοί οι «εργασιακοί μάρτυρες» θυσιάζουν αδίκως τον πολύτιμο προσωπικό χρόνο και τον ύπνο τους, καθώς οι περισσότερες ώρες που αφιερώνουν στην εργασία δεν οδηγούν σε αυξημένη απόδοση- άρα και σε αξία για τον εργοδότη. Μάλιστα, όσο αυξάνονται οι προστιθέμενες ώρες απασχόλησης, τόσο μειώνεται η παραγωγικότητα. Επιπλέον, η επιμήκυνση του ωραρίου εργασίας μεταφράζεται και σε πρόσθετα κόστη για την εταιρεία (ρεύμα, θέρμανση, εξαερισμός κ.ά.). Κυρίως όμως, η συστηματική υπέρβαση του ωραρίου πάνω από τις 50-55 ώρες την εβδομάδα συνδέεται αποδεδειγμένα με την αύξηση απουσιών λόγω ασθένειας και τις οικειοθελείς αποχωρήσεις.

ΤΙ ΙΣΧΥΕΙ ΜΕ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΩΡΑΡΙΟΥ;
Η αύξηση των ωρών εργασίας δεν συνεπάγεται συνεπώς αύξηση της παραγωγικότητας. Όσο μάλιστα αυξάνονται οι υπερωρίες, τόσο μειώνεται και η απόδοση. Τι συμβαίνει, όμως, αντίστοιχα με τη μείωση του ωραρίου;

Η ριζοσπαστική πρόταση που έκανε σε πρόσφατο άρθρο του ο A. Grant ήταν να λήγει το ωράριο εργασίας την ίδια περίπου ώρα που κλείνουν τα σχολεία στις ΗΠΑ, δηλαδή στις 3μμ. Όπως ο ίδιος υποστηρίζει, «χάνουμε πολύ χρόνο στη δουλειά, χωρίς λόγο. Θα μπορούσαμε να είμαστε εξίσου παραγωγικοί και δημιουργικοί αν δουλεύαμε 6 ώρες αντί για 8, αλλά συγκεντρωμένα».

Η σύγχρονη, πνευματική εργασία απαιτεί «ροή» (flow), δηλαδή επικέντρωση και πλήρη εμβάθυνση σε μία δραστηριότητα. Δεκαετής έρευνα της McKinsey καταδεικνύει ότι τα ανώτερα στελέχη είναι έως και 500% πιο παραγωγικά όταν βρίσκονται σε κατάσταση «ροής». Όπως αναφέρει ο Jason Fried, συγγραφέας του βιβλίου «It Doesn’t Have to Be Crazy at Work», αντικείμενα όπως ο προγραμματισμός ή η δημιουργία περιεχομένου/κειμένου απαιτούν σκέψη και συγκέντρωση, προκειμένου να γίνουν αποτελεσματικά.

Ωστόσο, οι σύγχρονες επιχειρήσεις στην πλειονότητά τους έχουν έτσι οργανώσει τον τρόπο εργασίας, ώστε θέτουν διαρκώς εμπόδια στη δυνατότητα των ανθρώπων να εργαστούν με συγκέντρωση και ροή: απαιτούν διαρκή διαθεσιμότητα, άμεση ανταπόκριση σε e-mails, σταθερή παρουσία σε ατελείωτα meetings κ.ά. Ο μέσος εργαζόμενος στις ΗΠΑ ελέγχει το e-mail του 74 φορές την ημέρα, και αγγίζει το smartphone του 2.617 φορές την ημέρα. Η open space διαρρύθμιση των περισσότερων εργασιακών χώρων ευνοεί τις διαρκείς διακοπές από τους συναδέλφους, ενώ η απόσπαση της προσοχής ενισχύεται από τις πλατφόρμες instant messaging. Σε τέτοιες συνθήκες δεν είναι τυχαίο ότι είναι αδύνατον οι εργαζόμενοι να αφιερωθούν σε ένα αντικείμενο περισσότερο από μία ώρα. Σημασία δεν έχει η παρουσία στο γραφείο, αλλά η προσήλωση στο αντικείμενο εργασίας. Ο Cal Newport, συγγραφέας του best-seller «Deep Work: Rules for Focused Success in a Distracted World» υπογραμμίζει ότι 3-4 ώρες συνεχούς, συγκεντρωμένης εργασίας χωρίς εξωτερικές παρεμβολές μπορεί να βελτιώσει ριζικά την παραγωγικότητα αλλά και την ποιότητα της ζωής μας.

ΤΟ 6ΩΡΟ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ
Πώς θα μπορούσαν οι επιχειρήσεις να υιοθετήσουν στην πράξη το εξάωρο ωράριο, χωρίς να θυσιάσουν την παραγωγικότητά τους;

Στο άρθρο του στο HBR «The Case for the 6-Hour Workday» (11/12/2018), ο Steve Glaveski προτείνει μία μεθοδολογία που δοκίμασε πειραματικά στην start-up που ο ίδιος διοικεί, στην Αυστραλία. Όπως αναφέρει, το μειωμένο ωράριο υποχρέωσε την ομάδα να προτεραιοποιήσει τα έργα της, να περιορίσει τα άσκοπα διαλείμματα/παρεμβολές τρίτων και να εργάζεται πιο συγκεντρωμένα σε ό,τι είχε πραγματικά αξία για τον οργανισμό. Εξάλλου, σύμφωνα με την Αρχή του Pareto, το 20% των καθηκόντων παράγουν το 80% της αξίας, άρα αυτό που μετράει είναι να αφιερώνεται ο χρόνος στα έργα που είναι ζωτικά για τον οργανισμό. Στο νέο ωράριο, ο S. Glaveski παρατήρησε διατήρηση, και σε ορισμένες περιπτώσεις αύξηση, της ποιότητας και της ποσότητας της εργασίας, με τους εργαζόμενους να δηλώνουν πιο ικανοποιημένοι, καθώς είχαν περισσότερο χρόνο για οικογένεια, ξεκούραση, κοινωνική ζωή. Η πρότασή του είναι οι επιχειρήσεις:

  • να προτεραιοποιήσουν τα έργα που έχουν μεγαλύτερη σημασία για τους εταιρικούς στόχους, ώστε οι εργαζόμενοι να δώσουν έμφαση σε αυτά,
  • αντίστοιχα, να μειώσουν ή να εξαλείψουν ό,τι δεν προσφέρει αξία στον οργανισμό, π.χ. να μειώσουν by default τη διάρκεια των εταιρικών συναντήσεων από 1 ώρα σε 30 λεπτά,
  • να μην σπαταλούν χρόνο σε υπερβολικές αναλύσεις (analysis-paralysis) και να μην επενδύουν σε λάθος αντικείμενα- προτείνει: πιλοτική εφαρμογή, μέτρηση και κατάλληλη αναπροσαρμογή,
  • να αυτοματοποιήσουν ή να κάνουν outsource χρονοβόρες διαδικασίες που δεν χρειάζεται να γίνονται εσωτερικά,
  • να προωθήσουν μια εργασιακή κουλτούρα που ευνοεί την καλύτερη διαχείριση χρόνου και την ενίσχυση της «ροής» και της συγκέντρωσης – π.χ. ενασχόληση με ένα αντικείμενο τη φορά, ξεκίνημα από τα πιο δύσκολα στα πιο εύκολα, εσωτερικοί κανόνες που αποτρέπουν τις άσκοπες παρεμβολές στη δουλειά των άλλων μελών της ομάδας κ.ά.

Η 6ωρη απασχόληση -χωρίς μείωση μισθού- έχει δοκιμαστεί πιλοτικά και σε ευρύτερη κλίμακα στη Σουηδία, μια χώρα που δεν φοβάται τους πειραματισμούς στον τομέα της εργασίας. Από τους πρώτους που ξεκίνησαν τη δοκιμαστική εφαρμογή του εξάωρου ήταν οι νοσοκόμες σε ένα γηροκομείο στην πόλη Γκέτεμποργκ, ενώ σύντομα ακολούθησαν νοσοκομεία, δημόσιες υπηρεσίες και ιδιωτικές επιχειρήσεις. Το πιλοτικό πρόγραμμα στο Γκέτεμποργκ έβαλε στην ατζέντα τη μείωση της εργάσιμης ημέρας για όλη τη Σουηδία και την Ευρώπη, ανοίγοντας ένα ενδιαφέροντα διάλογο, καθώς υπήρχαν θετικά και αρνητικά αποτελέσματα. Από τη μία, πράγματι υπήρξε μείωση των αναρρωτικών αδειών και αύξηση της παραγωγικότητας, από την άλλη όμως χρειάστηκε η πρόσληψη έξτρα ατόμων για την κάλυψη των μειωμένων ωρών, αυξάνοντας το κόστος. Ακόμη, δεν ήταν λίγες οι φωνές που τόνισαν ότι το μέτρο αυτό δεν ταιριάζει σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, καθώς αντί να ευνοεί τους εργαζομένους, αυξάνει το στρες τους να προλάβουν να διεκπεραιώσουν τις εκκρεμότητές τους σε μόλις 6 ώρες: το αποτέλεσμα είναι να παίρνουν δουλειά στο σπίτι. Υπάρχουν βέβαια επιχειρήσεις στη χώρα που έχουν εφαρμόσει εδώ και καιρό το μειωμένο ωράριο, όπως είναι η Toyota, η οποία προχώρησε στην αλλαγή πριν από 15 χρόνια με τις αναφορές να μιλούν για πιο ευτυχισμένους υπαλλήλους και αύξηση των κερδών.